W roku obchodów jubileuszu 50-lecia Uniwersytetu Śląskiego przypada również 40. rocznica zorganizowania pierwszej samodzielnej wyprawy polarnej Uniwersytetu Śląskiego. Badania rozpoczęły się w lipcu 1978 roku na Spitsbergenie w Arktyce.
W pełni wyposażona baza, z dwoma dużymi namiotami, została zlokalizowana nad brzegiem Zatoki Gęsi (norw. Gaashamna) na południu fiordu Hornsund. W programie były badania meteorologiczne i hydrologiczne zjawisk krasowych, kartowanie lodowców oraz poznanie dynamiki stoków gór polarnych. Czteroosobowa grupa badawcza dysponowała nowoczesnym, jak na tamten czas, sprzętem terenowym oraz unikatową aparaturą do badań hydrochemicznych i hydrologicznych oraz standardową stacją meteorologiczną. Kartowanie pobliskich lodowców i stoków górskich prowadzono precyzyjną metodą fotogrametrii naziemnej, która w późniejszych latach stała się specjalnością i wizytówką UŚ w Arktyce. W ciągu trzech miesięcy prowadzono systematyczne obserwacje, dokonano pomiarów fotogrametrycznych dużego terenu, odkryto kilka jaskiń, rozpoznano związki lodowców ze zjawiskami krasowymi. Władze norweskie, w uznaniu efektów ekspedycji, zaakceptowały nadane dwie nazwy geograficzne, które widnieją na oficjalnych mapach archipelagu Svalbard: Silesiabreen – mały lodowiec dopływowy do Lodowca Gęsi oraz sąsiedni szczyt górski Silesiafjellet (Śląska Góra – 670 m n.p.m.). W wyprawie uczestniczyli: kierownik dr Jacek Jania – geomorfolog, dr Andrzej Kamiński – meteorolog, mgr inż. Andrzej Kozik – speleolog i mgr Jan Leszkiewicz – hydrolog.
Wyprawa korzystała ze wsparcia logistycznego (transport statkami z i do Polski) ekspedycji Instytutu Geoficzyki PAN, pracującej na północnym brzegu Hornsundu. Należy podkreślić, że inicjatorem śląskich badań polarnych był śp. profesor Marian Pulina. Współtworzył on (wraz z dr. Jackiem Janią) nowatorski w skali światowej program naukowy tej i wielu następnych ekspedycji. Dzięki jego staraniom rok wcześniej (1977) dwaj młodzi badacze z Wydziału Nauk o Ziemi UŚ – mgr Jan Leszkiewicz i mgr Jerzy Wach wzięli udział w szczecińskiej ekspedycji do fiordu Van Keulen, rozpoczynając historię badań polarnych Uniwersytetu Śląskiego.
Obecnie na uczelni prężnie działa Centrum Studiów Polarnych – Krajowy Naukowy Ośrodek Wiodący (KNOW). Obszar badań prowadzonych przez kilkunastoosobowy zespół naukowy z UŚ oraz współpracujących instytutów PAN: Instytutu Geofizyki i Instytutu Oceanologii obejmuje wiele regionów Svalbardu. Głównym obiektem systematycznych obserwacji i pomiarów badaczy ze Śląska jest Lodowiec Hansa (Hansbreen), położony w pobliżu Polskiej Stacji Polarnej na północnym brzegu fiordu Hornsund. Bywa on niekiedy przezywany „Lodowcem Hanysa”. Należy do najlepiej zbadanych lodowców Arktyki.
W kwietniu i maju 2018 roku badacze ze Śląska prowadzili intensywne badania południowego Spitsbergenu. Kolejna wyprawa, kierowana przez prof. Jacka Janię, wyruszy 15 sierpnia. W jej skład wchodzą: mgr inż. Mateusz Czapla – geodeta, doktorant z Katedry Geomorfologii, mgr Dominika Bałdys – geograf, dyplomatka kierunku inżynieria zagrożeń środowiska oraz Paulina Waleczek – magistrantka specjalizująca się w ilościowych badaniach glacjologicznych. Korzystając z najnowocześniejszych metod badawczych (skaning, drony, automatyczne kamery cyfrowe, rejestratory wielu innych parametrów środowiskowych) zespół koncentrować będzie się na badaniach reakcji Lodowca Hansa i jego otoczenia na intensywne ocieplanie klimatu. Zaplanowane są także ponowne obserwacje w rejonie ekspedycji z 1978 roku, w tym na Gaasbreen i Silesiabreen.
Można by zapytać, dlaczego ciągle i systematycznie organizowane są kolejne wyprawy do badanych przez tyle lat regionów Arktyki? Otóż, aby lepiej poznać i zrozumieć mechanizmy globalnych zmian klimatu, trzeba dokładnie obserwować obszary polarne. Ocieplanie klimatu Spitsbergenu jest prawie trzy razy intensywniejsze niż Śląska i Polski (wzrost średniej rocznej temperatury powietrza o 1,1oC na 10 lat w Hornsundzie, a „tylko” o 0,4oC/dekadę w Katowicach). Reakcje wrażliwego środowiska naturalnego na wyższe temperatury powietrza są wyraźniejsze i wyprzedzają zmiany w naszych szerokościach geograficznych. Dokładne studia tych zmian ułatwiają prognozowanie skutków globalnego ocieplenia.
